Kafkas Yollarında

Ahmed Refik 1900'lerin başında Trabzon ile başlayan notlarıyla karşımıza çıkar. Batum, Erzincan, Erzurum, Kars, Artvin bütün çıplaklığıyla gözlemlenir. Notlanır. Doğası, tarihsel geçmişi ve mevcut sorunları kayda geçirilir. Türk, Kürt, Çerkes, Ermeni, Gürcü, Rum, Rus nice ahalinin şiirleri, türkülere eşlik eden nağmeleri, makamları ile de tasvir edilir. Doğası, bitki örtüsü, yeryüzü şekilleri ve arazi koşullarının da yer verildiği bu anlatı, tıpkı Rus işgali ve Ermeni-Rum zulmüne maruz kalan tüm Osmanlı halklarının iyi ve ferah günleri ile yoksul düşmüş, harap olmuş halleriyle birlikte de aktarılır. Zamanın amansız etkileri kadar felaket görmüş halkların kültürel ritüelleri de Kafkas yolculuğunda karşımıza çıkar. 1918'de başlayan bu yolculuk bir tarihçi gözüyle coğrafyanın ve tarihin gerçekçi bir panoraması niteliğindedir.